Publicaties

En de hemel als dak boven je hoofd ... : ruimte maken voor geloof in christelijk onderwijs

Catechese, geloofsopvoeding, christelijk onderwijs, het zijn geen eenvoudige zaken in onze tijd. Sommige biologieleraren wringen zich behoedzaam in allerlei bochten om met het evolutieverhaal niet al te veel schade aan te richten in de geloofsbeleving van hun leerlingen. Voor velen zijn wetenschap en geloof echter al dermate fundamenteel verschillend dat ze er juist daarom geen probleem meer van maken. Wetenschap en geloof hebben dan elk betrekking op een eigen verhaal dat gaat over een andere werkelijkheid. Geloof en wetenschap kunnen zo naast elkaar bestaan. Maar kan dat ook in het onderwijs? Helpen we het kind wel wanneer we zo twee (misschien nog wel meer) verhalen vertellen met elk hun eigen waarheid. Maken zo we de werkelijkheid niet juist ontoegankelijker? Elk baken dat het kind in de werkelijkheid van het ene verhaal ontwaart blijkt in het andere verhaal al snel een dwaallicht te zijn. Voor christelijk onderwijs, dat geloof en wetenschap beide onder één dak moet brengen, een onhoudbare positie. In dit artikel wordt nagegaan hoe beide verhalen werkelijk onder een dak te brengen zijn.

Samen Divers | 12-03-1999

Een bewoonbare wereld : over onderwijs, wetenschap en geloof

Velen hebben tegenwoordig moeite met het christelijk geloof. Het is zo strijdig met alles wat ze op school hebben geleerd en met alles wat in deze van wetenschap doortrokken samenleving op hen afkomt. Het geloof van vader en moeder thuis, van ’s zondags in de kerk is zo vreemd aan de ongelovige wereld daarbuiten. In een wereld waarin geloven steeds minder vanzelfsprekend wordt, worden velen met deze vragen geconfronteerd. Juist in het christelijk onderwijs is het zaak kinderen niet tot een keuze tussen geloof en wetenschap te dwingen, maar duidelijk te maken dat het bij wetenschap en geloof gaat om twee perspectieven op dezelfde werkelijkheid: De wereld van het geloof behoort niet tot een andere werkelijkheid, maar betrekking heeft op dezelfde werkelijkheid als die welke in wetenschappelijke kennis wordt beschreven. Een school die gebruik wil maken van de verworvenheden van de wetenschap om kinderen te helpen zich te oriënteren in de wereld stelt die beide perspectieven niet naast elkaar, maar laat zien hoe ze bij elkaar horen als twee zijden van een medaille. Dat kan door te beginnen wetenschappelijk inzicht steeds te plaatsen in de context van het volle leven waarin het uiteindelijk thuis hoort. Doet ze dat, dan komt er binnen het onderwijs ruimte voor vragen naar de zin en de bedoeling van de mens in deze wereld. Het ene perspectief roept dan vanzelf het andere perspectief op. En zo komt er ook ruimte voor geloof. Op die manier is het de wetenschappelijke kennis zelf die getuigt van de spanningsvolle verhouding tussen kennis en zingeving, tussen wetenschap en geloof. Alleen zo kunnen we duidelijk maken dat onderwijs niet de keuze tussen wetenschap en geloof hoeft af te dwingen. Zo kan ook voorkomen worden dat kinderen op school een gelovige interpretatie van de werkelijkheid op voorhand al moeilijk of zelfs onmogelijk wordt gemaakt. Zo komt er ruimte voor geloof. Het leven in een ongelovige wereld is immers ook zonder dat al moeilijk genoeg.

Samen Divers | 12-03-1998

Kennis van het Koninkrijk : geloofsopvoeding in zaakpedagogisch perspectief

Geloofsopvoeding is geen eenvoudige zaak in onze tijd. Veel opvoeders komen in verlegenheid als ze ontdekken dat de taal van bijbel en kerk zo anders is dan de taal van de kinderen van deze tijd. Kinderen zijn mondig en kritisch en slikken lang niet meer alles voor zoete koek. Het wordt dan zo moeilijk het geloof zoals wij dat beleven voor hen onder woorden te brengen. Kan dat nog wel, geloofsopvoeding in een moderne tijd?

Samen Divers | 12-03-1998

Burgers van een nieuwe wereld : over algemene vorming in een gebroken wereld (publieksversie dissertatie)

De spanning tussen opvoeding en cultuurkritiek is een oud thema in het denken over onderwijs en opvoeding. Steeds wanneer in crisisachtige situaties het tekortschieten van de cultuur manifest wordt, steekt de vraag naar de opvoeding de kop weer op. Ook in onze tijd is dat het geval. "Burgers van een nieuwe wereld" gaat over de vraag naar de opvoeding in een tijd van aantasting van natuur en milieu. Hoe kunnen kinderen worden opgevoed tot een natuurbewuste en duurzame levensstijl als de levensstijl van ons volwassenen tot zulke ernstige problemen aanleiding geeft? In Nederland heeft de praktische druk van deze vraag inmiddels geleid tot het ontstaan van natuur- en milieu-educatie (NME), een pedagogische praktijk waarin kinderen leren omgaan met vraagstukken rond natuur en milieu. Analyse van de achtergronden van deze cultuurkritische opvoedingspraktijk moet ons inzicht verschaffen in mogelijkheden en moeilijkheden van de opvoeding in onze tijd. Hoewel we ons verdiepen in het vraagstuk van de NME reikt de strekking van deze exercitie verder. We willen door de studie van de milieuproblematiek heen op zoek naar een algemener antwoord op het vraagstuk van de opvoeding in een samenleving en een cultuur die steeds opnieuw problematisch blijken te zijn. Wat leren we kinderen nog in een wereld waar het zo vaak aan alle kanten misgaat? Hoe brengen we kinderen groot in een gebroken wereld? Tot beantwoording van die vraag zal onze denkweg moeten leiden. Daartoe geeft "Burgers van een nieuwe wereld" tot slot de contouren aan van een leerplan "natuur en samenleving".

Samen Divers | 12-03-1997

De kunst van het onderwijzen : over de schoolpedagogiek van Jan Ligthart

Ligtharts ‘pedagogiek van het volle leven’ maakt deel uit van de beweging van de reformpedagogiek die streefde naar vernieuwing van het onderwijs rond het begin van de 20e eeuw. Waar de meeste reformpedagogen een leerstoforiëntatie afwijzen en liever aansluiting zoeken bij belangstelling van het kind, gaat het Ligthart er juist om door middel van de leerstof de belangstelling van het kind te wekken. Een dergelijk uitgangspunt stelt eisen aan leerstof én leerkracht. Voor Ligthart nemen plaat en vertelling, spel en zelfwerkzaamheid daarbij een belangrijke plaats in. De kunst van het onderwijzen biedt een overzicht van de pedagogiek van Jan Ligthart met bijzondere aandacht voor zijn onderwijskundige en antropologische uitgangspunten. Samen met ‘Kennis der natuur, Het natuuronderwijs van Eli Heimans en Jac.P. Thijsse’ (J.M. Praamsma, Utrecht 1995) vormt het een tweeluik over de zaakpedagogische onderwijsvernieuwing aan het begin van de 20e eeuw.

Samen Divers | 12-03-1995