Op 8 december 2003 verschijnt een rapport van de Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid (WRR) over de Nederlandse moraal. In het rapport gaat over de normen en waarden van de Nederlandse bevolking en over de vraag of het zinvol en mogelijk is te proberen die normen en waarden te beïnvloeden en bij te sturen. De belangrijkste conclusie van het rapport is dat we het allemaal wel eens zijn over de belangrijkste waarden, maar dat we ons vaak zelf niet houden aan de normen die daar bij horen. Een opvatting die in de media met instemming wordt ontvangen.

Onderwijsvernieuwing zet leraren steeds meer onder druk.Velen hebben het idee dat de ruimte om hun eigen verhaal te vertellen steeds kleiner wordt. Zelfwerkzaamheid en voorgestructureerde onderwijsprogramma’s maken de bewegingsvrijheid steeds kleiner. Daarmee wordt het ook steeds moeilijker inhoud te geven aan het levensbeschouwelijk karakter van het onderwijs. In deze bijdrage probeer ik na te gaan hoe het onder de huidige omstandigheden invulling te geven aan de specifieke pedagogische verantwoordelijkheid van leraren binnen het katholiek en protestants-christelijk onderwijs.

Wie zich zorgen maakt over de moraal van de jeugd moet niet in de eerste plaats kijken naar onderwijs en opvoeding, maar naar de wereld van de volwassenen, naar de dragende moraal van de samenleving. Daarbinnen worden onze kinderen groot. Onderwijs en opvoeding zijn slechts instrumenten in het doorgeven van die moraal. De samenleving moet de jeugd een oprechte moraal voorleven. Dat wil in onze tijd zeggen dat ze vraagtekens moet durven zetten bij haar eigen moraliteit. Daarmee is het een zaak van maatschappelijk en politiek belang.

Het lectoraat voerde in 2008 een groot onderzoek uit onder Evangelische voorgangers in Nederland. Hierdoor wordt zowel beschreven wat hun opvattingen zijn als ook veel zichtbaar over het functioneren van hun gemeente.

Catechese, geloofsopvoeding, christelijk onderwijs, het zijn geen eenvoudige zaken in onze tijd. Sommige biologieleraren wringen zich behoedzaam in allerlei bochten om met het evolutieverhaal niet al te veel schade aan te richten in de geloofsbeleving van hun leerlingen. Voor velen zijn wetenschap en geloof echter al dermate fundamenteel verschillend dat ze er juist daarom geen probleem meer van maken. Wetenschap en geloof hebben dan elk betrekking op een eigen verhaal dat gaat over een andere werkelijkheid. Geloof en wetenschap kunnen zo naast elkaar bestaan.

Ligtharts ‘pedagogiek van het volle leven’ maakt deel uit van de beweging van de reformpedagogiek die streefde naar vernieuwing van het onderwijs rond het begin van de 20e eeuw. Waar de meeste reformpedagogen een leerstoforiëntatie afwijzen en liever aansluiting zoeken bij belangstelling van het kind, gaat het Ligthart er juist om door middel van de leerstof de belangstelling van het kind te wekken. Een dergelijk uitgangspunt stelt eisen aan leerstof én leerkracht. Voor Ligthart nemen plaat en vertelling, spel en zelfwerkzaamheid daarbij een belangrijke plaats in.