Promotie Johan Snel: Abraham Kuyper, een leven in de journalistiek

Abraham Kuyper (1837-1920) was een bekend figuur in politiek en samenleving. Hij was oprichter en kamerlid van de ARP (Anti-Revolutionaire Partij), stichter van de Vrije Universiteit Amsterdam en van de Gereformeerde Kerken. Uiteindelijk werd hij zelfs minister-president. Maar langer dan enige andere functie bekleedde Kuyper de functie van journalist. Sinds zijn dood is ‘de journalist’ Kuyper echter langzaam verdwenen achter zijn andere publieke functies, vooral die van politicus en theoloog. Kuyper speelde een hoofdrol in de jaren dat de journalistiek zich ontwikkelde tot een zelfstandige professie. 

Journalist voor het leven

Kuyper gold als een van de leidende journalisten van zijn tijd, hij was voorzitter van de jonge journalistenbeweging en ook internationaal actief. Snel betoogt dat Kuyper de enige Nederlander was die al ver voor de Tweede Wereldoorlog nadacht over de journalistiek en het vak theoretisch doordacht. Daarmee bevond hij zich middenin de stormachtige ontwikkelingen in de journalistiek van het eind van de negentiende eeuw, vaak gezien als het tijdperk van 'the invention of Journalism'. Het toont Kuyper als een van de grondleggers van de Nederlandse journalistiek en betoonde zich daarin een pluralist en democraat, aldus Snel. 

Naar aanleiding van zijn promotie stelden we Johan Snel een aantal vragen. 

Wat heeft jou verrast tijdens je onderzoek naar de journalist Kuyper?

”Dat Kuyper echt een journalist was, en niet alleen maar een studeerkamergeleerde, zoals ik in het begin stiekem een beetje dacht. Kuyper werkte als een journalist, schreef als een journalist, dacht als een journalist. Hij was hoofdredacteur van zijn krant en 2,5 jaar voorzitter van de eerste Nederlandse journalistenvereniging, de NJK. Wat me minstens zo veel verraste, is dat hij al in de 19de eeuw in tientallen artikelen theoretische beschouwingen gaf over het nieuwe vak journalistiek. De laatste decennia van die eeuw ontstond de moderne journalistiek pas, het was het tijdperk van 'The Invention of Journalism'. Kuyper was daarmee uitzonderlijk ver zijn tijd vooruit, pas na de Tweede Wereldoorlog zouden anderen dat ook gaan doen. Die 'theorie' van hem maakte mijn proefschrift pas echt af: de man had een uitgesproken en doordachte visie op de journalistiek. Dat maakt hem uniek.”

Kuyper moet een hoge arbeidsethos hebben gehad als hij duizenden artikelen (daarnaast ook boeken) heeft geschreven. Hoe kreeg hij dat voor elkaar?

“Hij schreef zes dagen in de week onafgebroken van negen uur 's ochtends tot half een in de middag. In die uren schreef hij een immens journalistiek oeuvre - zo'n 5000 artikelen en 17.000 'driestarren', puntige commentaren. Daarnaast nog eens tweehonderd boeken, en ook nog wat geschriften in het Frans, Duits en Engels. Al die talen beheerste hij. Hij was absoluut een wonderkind: tijdens één dag werkte hij achter elkaar aan verschillende onderwerpen en tijdens één week soms wel aan tientallen onderwerpen. Bovendien had Kuyper andere verplichtingen: hij was hoogleraar in meerdere vakken, kamerlid, partijvoorzitter van de ARP, en hij was ook nog eens premier, van 1901 tot 1905.”

Hoe kan de huidige en toekomstige generatie journalisten een voorbeeld nemen aan de journalist Kuyper?

“Hij is sowieso een inspirerend voorbeeld uit de verte: zo kan je leven dus toegewijd zijn aan bijzondere doelen. Kuyper was een vroege voorvechter van 'betrokken journalistiek', een stroming die voorbij de afstandelijkheid van de objectieve journalistiek wil en vooral voorbij het cynisme. Ook Kuyper wist dat je als journalist de 'waarden deelt' met en van je publiek en daar heel betrokken op bent. Hij heeft dat kennistheoretisch onderbouwd: al ons kennen is subjectief, want mensen zijn subjectief. Al ontslaat je dat geen moment van de plicht om als journalist recht en waarheid lief te hebben. Daarover heeft hij geschreven en dat is ook nu inspirerend.”

Meer informatie
Het boek Abraham Kuyper, een leven in de journalistiek. Een alternatieve biografie wordt uitgegeven door Boom en is nu in de boekhandel verkrijgbaar.