Het Kozakkenveer is een pontje dat z’n naam dankt aan de oostelijke, Basjkierse legereenheid die in 1813 kwam helpen om de Fransen te verjagen uit ons land. De soldaten wilden de IJssel oversteken, maar alle rivierbruggen waren in Franse handen. Met hulp van de plaatselijke burgemeester bedachten ze een list: beurtschippers die voorbij voeren werden gesommeerd hun boot uit te lenen. Er werd een schipbrug geslagen en het leger kon optrekken naar Amsterdam.
Andere tijden… en toch schuilt er in dit verhaal een actuele boodschap voor professionals die de kracht van relaties inzetten voor een gezonde samenleving. En biedt het inspiratie voor het communicatievakgebied waarin transitievraagstukken en polarisatie vragen om herbezinning.
Meebewegen met het water
De samenleving lijdt onder waterspiegelstijging, zowel letterlijk als figuurlijk. In letterlijke zin zorgt het menselijk handelen voor overschrijding van planetaire grenzen, met onder meer zeespiegelstijging tot gevolg. Ons poldermodel wordt met dit soort grote opgaven op de proef gesteld. Zo lukte het bijvoorbeeld niet om een landbouwakkoord te sluiten. Hoe kunnen we zó overleggen en samenwerken dat we werkelijk ‘common ground’ creëren voor een toekomstbestendige manier van leven?
Voor communicatieprofessionals is er iets nieuws aan de hand: niet alleen menselijke doelgroepen zijn een speler, maar ook de natuur eist z’n eigen (non-verbale) actorrol op. Om antropoloog Bruno Latour vrij te parafraseren: natuur kan niet langer gereduceerd worden tot dat leuke groene decor waar we op zondagmiddag aan voorbij wandelen, maar is een actieve speler waar wij ons als mensheid toe hebben te verhouden. Als communicatieadviseurs het gesprek tussen verschillende doelgroepen willen faciliteren is een vraag: moet de natuur ook een stem krijgen in het toekomstdebat en zo ja, hoe dan?
Dit vraagt om een nieuwe manier van kijken. Lang was het dominante westerse wereldbeeld dat de mens de natuur volledig naar z’n hand kon zetten. We zijn in transitie van een egocentrisch naar een ecocentrischer wereldbeeld. In die zin is de schipbrug een mooie metafoor: geen hoge industriële brug bouwen zonder connectie met de rivier daar beneden, maar inspelen op wat zich aandient en een brug maken die meebeweegt met het water. Oftewel ‘agile’ organiseren – zoals dat heet in ons vak – om weerbaarder te zijn in onvoorspelbare en complexe situaties. Dat vergt wel experimenteren. Je levert comfort in en haalt misschien een nat pak. De winst is dat als het water stijgt, de schipbrug meestijgt en niet onderloopt.
Ecocentrische communicatie
Ook in figuurlijke zin ervaren we woelige baren in het maatschappelijk klimaat. Polarisatie geeft soms het gevoel dat het water aan de lippen staat: hoe kunnen we elkaar nog vinden? Onze communicatierol is óók om met een brede range aan stakeholders in gesprek te gaan over legitimatie voor de lange termijn, vanuit een maatschappelijke oriëntatie en met oog voor inclusie en voor diversiteit in zienswijzen. Eigenlijk datzelfde ecocentrische denken: het bewustzijn van onderlinge afhankelijkheid doet iets met hoe je de ander (aan)spreekt.
Storytellers onder ons – en zijn we dat niet allemaal? – worden uitgenodigd om een rijk, realistisch en hoopvol perspectief te schetsen van dat hogere doel: leven in balans met de ecosystemen waar we onderdeel van zijn. Daarbij zullen mensen soms op de korte termijn eerst inleveren. Net als de beurtschippers waarvan er een groot deel protesteerde tegen de confiscatie van hun broodwinning: ze eisten een vergoeding van de burgemeester voor gederfde inkomsten. Maar het gevolg van de schipbrug was wel – op de langere termijn – bevrijding van het Franse juk, wat de handel een nieuwe impuls gaf. Beurtschippers profiteerden mee: de vraag naar het vervoer van passagiers, vracht en vee nam toe. Ik ben benieuwd of de burgemeester dit wenkende perspectief al vooraf aan de schippers heeft kunnen schetsen, zodat hun weerstand smolt. In dat geval: laten we als communicatieprofessionals aan deze man een voorbeeld nemen.
Beeld: Museum Geelvinck (Heerde – Amsterdam)