Al enige jaren is het satirische X-account ‘Onderhoudsarmoe’ behoorlijk populair. Daar worden foto’s van onderhoudsvrije en versteende tuinen gedeeld, steevast vergezeld met een ironische aanprijzing, zoals ‘Wie zijn tuin leegmaakt, maakt zijn hoofd leeg’. Merkwaardig genoeg worden op al die stenen vervolgens weer bloembakken gezet. Deze behoefte tot opfleuren noemt Onderhoudsarmoe ‘schaamgroen’.
Een beetje groen is beter dan niets, maar het is ook een paradoxale, omslachtige en onlogische handeling. Eerst alle groen eruit, vervolgens een pot met hortensia erin, die niet kan wortelen en vrijwel dagelijks water nodig heeft.
Gênante situatie
In het sociaal domein is sinds een aantal jaar de term ‘relationeel werken’ in zwang geraakt, een term die verwijst naar de behoefte naar warm en menselijk contact, professionele nabijheid. Zelf ben ik een pleitbezorger voor relationeel werken in de pleegzorg, bijvoorbeeld in het samenwerken met de ouders van uithuisgeplaatste kinderen. Daarvoor zijn basale essenties van echt samenleven nodig: tijd nemen om elkaar te leren kennen, naar elkaar luisteren, geduldig zijn, gastvrijheid, wederkerigheid in een gesprek, een kopje koffie of een wandeling. Geen hogere wiskunde, zou je zeggen.
Als wij in trainingen bespreken dat dit kenmerken zijn van goede samenwerkingen tussen pleegouders en ouders van pleegkinderen, en hoe pleegzorgwerkers dit kunnen ondersteunen, vraag ik me wel eens af hoe we in deze situatie zijn beland. Hoe is het mogelijk dat dit nieuwe inzichten lijken? De roep tot relationeel werken kan een beetje lijken op dat schaamgroen, gênant dat het nodig is. Zoiets als met je elektrische (bak)fiets naar een sportschool rijden voor een goede work-out. Uit naam van de efficiëntie slopen we basale vormen van menselijke relatie uit het beroep, net zoals tuinen onderhoudsvrij worden gemaakt. Vervolgens wordt de professional – ja, die met dat cruciale beroep - geadviseerd om de menselijke maat te hanteren, om relationeel te werken, komen (dure) adviseurs met nieuwe interventies, frisse turbotaal en allerhande adviezen. In steeds minder tijd, dat wel. We maken het nodeloos ingewikkeld.
Tijd voor relaties geen tijdverspilling
In onze trainingen gaat altijd een ‘ervaringsdeskundige ouder’ mee, die vertelt hoe hij of zij de uithuisplaatsing van haar kind heeft ervaren. Voor veel deelnemers is dit een eyeopener, het meest indrukwekkende onderdeel van de training. Hartstikke goed dus, maar waarom zijn die pleegzorgwerkers er zelf nog niet toegekomen om eens een tijdje te luisteren naar die verdrietige en wanhopige ouder, wiens lieve kinderen nu bij iemand anders moeten opgroeien? Zij kunnen en willen dit wel, maar hebben een enorme ‘caseload’, waarin amper de tijd is om eens uitgebreid naar iemands verhaal te luisteren. ‘Toen ben ik nog maar even blijven zitten, ja, in mijn eigen tijd’, vertelt een pleegzorgwerker.
Begrijp me niet verkeerd, als er iemand van efficiëntie houd, ben ik het wel. Ik ben altijd op zoek naar hoe het sneller kan. De zelfrijdende auto leek me meteen goed idee, kun je wat anders doen tegelijkertijd. Als tijdoptimist denk ik ook stiekem vaak dat ik iets best sneller zouden kunnen dan een ander. Maar minimaliseer je met ‘tijdverkorten’, uit naam van efficiëntie en kostenbesparing, niet tegelijk de kans op een wezenlijke ontmoeting, de kracht van relaties? En wat is uiteindelijk eigenlijk duurder, als zorg wel efficiënt maar niet effectief is? De vraag stellen is hem beantwoorden. Diepgaande relaties zijn geen tijdverspilling, maar de wortels van goed (sociaal) werk.
Geef professionals de tijd om hun werk goed uit te voeren, om bij mensen thuis te komen. Tijd lost niet alles op, maar is wel een voorwaarde om goede relaties op te bouwen in je werk. Nascholing hoort bij professionaliteit, maar grote kans dat de cursus ‘omgaan met ouders’ niet meer zo vaak nodig is als professionals de ruimte hebben om ouders eerst eens beter te leren kennen. Het zou me heel wat waard zijn als de pleegzorgwerker eenvoudigweg meer tijd heeft om goede relaties op te bouwen met (pleeg)gezinnen, een leerkracht weer op huisbezoek kan bij zijn leerlingen en de verpleegkundige tijd heeft om naar iemands verhaal te luisteren. Dan kunnen relaties wortelen in de volle grond en voluit bloeien, en zijn veel minder gietertjes en bypasses nodig. Als er iets geldt voor het werken met mensen, zeker als ze kwetsbaar zijn, is dat ‘onderhoudsvrij’ uiteindelijk niet mogelijk is. Goede relaties kosten tijd, empathie, oprechte interesse en aandacht. Als relaties gedijen, is er geen schaamgroen meer nodig.